Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕΡΟΣ Β')

Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕΡΟΣ Β')

 

 

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

 

 

Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό Βασιλικής με Τρούλο. Ο κυρίως χώρος του κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου. Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του (ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει: ...δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι ουρανού που κρέμεται στη γη...).

 

Γενικά ο ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα μήκους 78,16 μ. και πλάτους 71,82 μ. κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του πρώτου λόφου της Πόλης με κατεύθυνση ΝΑ. Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια και την δυτική καλούμενη και αίθριο. Συνορεύει Ν με τα Πατριαρχικά κτίρια τα οποία συνδέονταν με το Αυγουσταίο, τη μεγάλη δηλαδή πλατεία που βρισκόταν το λαμπρό από πορφυρό μάρμαρο άγαλμα της Αυγούστας Ελένης. Εσωτερικά ο Ναός διαιρείται από δύο κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς σε τρία κλίτη. Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:

 

Το Αίθριο

 

Υπαίθρια μαρμαρόστρωτη και περίστυλη αυλή στο μέσον της οποίας ήταν η "κομψή φιάλη" η μαρμάρινη κρήνη που έφερε την ονομαστή καρκινική επιγραφή 

"ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ"

Στο αίθριο επίσης φέρονται κάποια ίχνη οικοδομήματος.

 

O Έξω και o Κυρίως Νάρθηκας

 

Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Από τον έσω νάρθηκα εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών καλούνται Βασιλικές πύλες επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις επίσημες τελετές. 

 

Και οι δύο νάρθηκες καταλαμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του Ναού με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας. Εκατέρωθεν του νάρθηκα διασώζονται προσαρτήματα μεγάλης ιστορικής σημασίας. Το προς Ν. εκαλείτο Προπύλαιο του Νάρθηκα ή Ωραία Πύλη που από τον 10ο αιώνα ήταν η κύρια είσοδος στον Ναό. Δεξιά αυτού του προπυλαίου ήταν το αποδυτήριον (μητατώριον) όπου ο Αυτοκράτορας κατά την είσοδό του άλλαζε το τζιτζάκιο και φορούσε το Σαγίο. Πάνω από τον έσω νάρθηκα είναι ο Γυναικωνίτης, εξ ου και το όνομα "νάρθηξ γυναικωνίτιδος" η είσοδος στον οποίο οδηγούσε άλλο προαύλιο της Β. πλευράς (στο σχέδιο κάτω πλευράς).

 

Ο Κύριος Ναός

 

Η είσοδος στον κυρίως Ναό, όπως προαναφέρθηκε, ήταν οι τρεις Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά τρεις εκατέρωθεν, του έσω νάρθηκα. Ο κυρίως Ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη (στοές θα λέγαμε σήμερα), των οποίων το μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των εκατέρωθεν. Το εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν. Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι, συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα οποία και φέρονται επιθόλια τόξα συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική βάση επί της οποίας και εδράζει ο τεράστιος θόλος. 

 

Η περιμετρική βάση φέρει πλήθος στυλιδίων υπό μορφή παραθύρων από τα οποία και ολόκληρος ο Ναός καταυγάζεται από το φως. Η όλη κατασκευή παρουσιάζει πράγματι την εντύπωση μια αρμονίας φωτός και αρχιτεκτονικής. Τα 100 αυτά παράθυρα, 40 επί της στεφάνης του θόλου και τα υπόλοιπα στα ημιθόλια,τις κόγχες και τους τοίχους προσδίδουν την εικόνα της ανακρέμασης του θόλου από τον ουρανό, οι δε ακτίνες του Ήλιου που εισέρχονται στο χώρο δίνουν την εντύπωση να άγονται από τους ουρανούς. 

 

Γενικά τα τόξα, τα ημιθόλια και ο εκπληκτικός θόλος στηρίζονται στους τέσσερις πεσσούς οι λίθοι των οποίων φέρονται στερεωμένοι με χυτό μόλυβδο και σιδερένιους μοχλούς. Στη δε κατασκευή του θόλου έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρόπετρες από τη Ρόδο που φέρουν την επιγραφή "Μεγάλης Εκκλησίας του Κωνσταντίνου". Εξωτερικά και επί της κορυφής του θόλου φερόταν ο μέγας "ερυσίπτολις σταυρός" (= έρεισμα της πόλης), που έχει αντικατασταθεί με την ημισέληνο. Μετά τη μετατροπή του ναού σε μουσουλμανικό τέμενος προστέθηκαν τέσσερις μιναρέδες.

 

Ο Τρούλος - Θόλος 

 

Ο θόλος δεσπόζει επί του μέσου κλίτους. Στηρίζεται σε τέσσερις κεντρικούς μεγάλους πεσσούς, συνδεόμενοι μεταξύ τους σε τόξο, σχηματίζοντας νοητό τετράγωνο ενώ αφήνονται τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα. Κατά την Ανατολική και Δυτική πλευρά ανοίγονται δύο μεγάλα ημιθόλια που καταλήγουν σε δύο κόγχες. Τα ημιθόλια μαζί με τις κόγχες προσδίδουν ευρύτητα και ελαφρότητα στο εσωτερικό, αλλά και συγκρατούν τον θόλο διανέμοντας το βάρος της στέγης σε όλο το οικοδόμημα.

Εξωτερικώς το υλικό της οικοδομής είναι ορθογώνιοι πελεκητοί λίθοι και πλίνθοι. Τα στηρίγματα του θόλου για ασφάλεια κτίστηκαν με δύο μεγάλους πελεκητούς λίθους που στηρίζονταν σε δύο σιδερένιους μοχλούς στο μέσο των οποίων τοποθετήθηκε μόλυβδος, ενώ για τον τρούλο χρησιμοποιήθηκαν πλίνθοι και σπογγόλιθοι.

 

Ψηφιδωτά και Τοιχογραφίες του Ναού

 

Αρκετοί από τους αυτοκράτορες που διαδέχτηκαν τον Ιουστινιανό θέλησαν κάτι να προσθέσουν στην Αγία Σοφία, που να σηματοδοτεί και το δικό τους πέρασμα από το θρόνο της «Βασιλίδος των Πόλεων». Ο Λέων ΣΤʼ, ο λεγόμενος Σοφός εμπλούτισε το νάρθηκα της μητρόπολης στα τέλη του 9ου αιώνα μʼ αυτό το εξαιρετικής τέχνης μωσαϊκό, που εικονογραφεί την αναγνωρισμένη θεσμική σχέση του αυτοκράτορα με το Θεό, από τον οποίο -υποτίθεται ότι- αντλεί την κοσμική εξουσία του. Ο Λέων ΣΤʼ, γονατιστός και με ύφος ταπεινό, κάθε άλλο παρά σύμφωνο με την πραγματικότητα, δέχεται από τον Ιησού Χριστό το χρίσμα της «Αγίας Σοφίας», μέσα στον ομώνυμο Οίκο του Θεού.

 

Ένα είδος αγιογραφίας είναι οι τοιχογραφίες. Στη λιγότερο πολυτελή αυτή τεχνική, οι τεχνοτροπικές τάσεις είναι ανάλογες με των ψηφιδωτών, αλλά παρουσιάζουν περισσότερες ποικιλίες και διαβαθμίσεις. Κατά τον 20ο και 11ο αιώνα κυριαρχεί η τάση προς τις μεγάλες μνημειακές συνθέσεις, με έντονα περιγράμματα και εκφραστικά χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας Η επίσημη αυτή καλλιτεχνική ροπή δεν είναι και η μοναδική. Κατά την εποχή των Παλαιολόγων (1204- 1453) η τέχνη της τοιχογραφίας γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη. 
Μεγαλύτερες συνθέσεις, πολυάνθρωπες, αποκτούν επικό μεγαλείο υψηλής πνοής, με την ήρεμη, αλλά ρυθμική κίνηση των ομάδων, με το γαλήνιο, αλλά ηρωικό, ήθος των προσώπων, με το σοφό και ισόρροπο φωτεινό χρωματισμό. Ο χρυσός αιώνας των ψηφιδωτών τοποθετείται μεταξύ του 10ου και 12ου αιώνα. Η τεχνική γίνεται λεπτότερη, οι χρωματισμοί αρμονικότεροι, η τεχνοτροπία πιο σταθερή. ΣτηνΑγία Σοφία, στην επιφάνεια του τρούλου, εικονίζεται ο Χριστός Παντοκράτορας και περιβάλλεται από τους Προφήτες και τους Αποστόλους. Πάνω σ' έναν ομοιόμορφο "κάμπο" - φόντο - προβάλλονται οι φιλοτεχνημένες με εκτυφλωτικά χρώματα μορφές και σκηνές και δίνουν την εντύπωση ανάγλυφου .
Τα πιο συμαντικά από αυτά είναι «Ένθρονος Θεοτόκος», «Ένθρονος Χριστός», «Θεοτόκος βρεφοκρατούσα»,και η παράσταση της «Δεήσεως». Η διακόσμηση πού κάλυπτε το εσωτερικό του ναού ήταν ίσης σπουδαιότητας με την αρχιτεκτονική του. Υψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό διάστικτο μάρμαρο, στεφανωμένοι με μαρμάρινα κιονόκρανα ήταν διακοσμημένοι με γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. Οι τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους ζωγράφους, και από ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο.

 

 

Αν και στους περισσότερους φαίνεται παράξενο, όσο και αν οι Οθωμανοί Τούρκοι σοβάτισαν με τον πιο παχύ σοβά (2 δάχτυλα) όλες τις τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά του Ναού της Αγίας Σοφίας ήταν αδύνατο να καλύψουν τα καλλιτεχνήματα αυτά. Αν κανείς παρατηρήσει με πολλή προσοχή, θα προσέξει ορθόδοξους βυζαντινούς σταυρούς. Πολλοί αναφέρονται σε θαύμα, λέγοντας πως η χριστιανική θρησκεία δεν μπορεί να κρυφτεί, πόσο μάλλον από μίσος .Άλλοι μιλούν για μεταλλικούς σταυρούς. Όμως αγιογράφος που έχει εργαστεί σε ψηφιδωτά αποκλείει την εκδοχή αυτή. 
Άλλο παράξενο που θα συναντήσει κανείς στο Ναό είναι το χερουβείμ που «ήρθε στο φως» τον Ιούλιο του 2009. Επίσης 4 άγγελοι ήταν καλυμμένοι με σοβά και ήταν τουρκικό κρατικό μυστικό. Στη θέση τους, τοποθετήθηκαν ασπίδες με αραβικές προσευχές. Τη διαταγή έδωσε ο σουλτάνος Abdülmecit. Οι άγγελοι αυτοί,(900 - 1300 μ. Χ.) έμειναν στο «σκότος» για αιώνες. Πιστεύουν για ιστορική ανακάλυψη. Τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας είχαν υποστεί σημαντικές ζημιές και σήμερα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωσή τους. 

 

 

Εκείνο το οποίο προσέδιδε τη μεγαλύτερη λαμπρότητα στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας είναι η μωσαϊκή διακόσμηση.Ο Προκόπιος και ο Σιλεντιάριος μαρτυρούν ότι την οροφή του ναού και στις μαρμαρομένες επιφάνειες των τοίχων υπήρχαν χρυσές και αργυρές ψηφίδες.Οι γνωστές μας ψηφιδωτές εικόνες είναι οι εξής

1) Η εικόνα της Δεήσεως που βρίσκετε στο νάρθηκα πάνω από τις Βασιλικές Πύλες.Σε αυτή την εικόνα παρουσιάζεται ο Χριστός σε θρόνο, ως Παντοκράτορας, κρατώντας το Ευαγγέλιο και ευλογώντας  Κάτω από το Χριστό μέσα σε εγκόλπια υπάρχουν οι προτομές της Θεοτόκου και του Αρχάγγελου Μιχαήλ.Το μωσαϊκό αυτό θεωρείται ως έργο του 7ου αιώνα όπου Αυτοκράτορας ήταν ο Βασίλειος ο Μακεδόνας.

2) Στην επιφάνεια του θόλου εικονίζεται ο Παντοκράτορας. Από πληροφορίες του 15ου αιώνα μαθαίνουμε ότι ήταν μεγίστων διαστάσεων.Η χρονολογία του δεν είναι εξακριβωμένη.Κάτω από τον τρούλο προς τα Ανατολικά βρίσκονται τα σφαιρικά τρίγωνα (λοφία) όπου υπάρχουν δύο εξαπτέρυγα (11 μ. μήκους και 8 μ. πλάτους) που έχουν τον τύπο των Σεραφείμ.Τα πρόσωπα των εξαπτερύγων επιχρύσθηκαν από τους Τούρκους.

3) Στο Δυτικό ημιθόλιο το 1894 αποκαλύφθηκε εγκόλπιο της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας και η εικόνα του Πέτρου εικονιζόμενου, κατά τον Πορφυρογέννητο, κάτω από την Θεοτόκο μαζί με τον Παύλο.Το μωσαϊκό αυτό που άνηκε στην εποχή του Βασιλείου του Μακεδόνα, καταρρίφθηκε.

4) Τέλος από περιηγητές του 16ου αιώνα μαρτυριούνται ότι, η παράσταση του Αγίου Μανδηλίου επί του φατνώματος του Ανατολικού τόξου υπό του θόλου, η Πλατυτέρα (κατ’άλλους ο Παντοκράτορας) στην αψίδα του ιερού, η παράσταση της Ετοιμασίας του θρόνου επί του ανατολικού ημιθολίου και παραστάσεις ιεραρχών επί των τυμπάνων των τοίχων των πληρούντων τα μεγάλα τόξα της Βόρειας και Νότιας πλευράς του ναού, μεταξύ αυτών ανοίγονται παράθυρα με παραστάσεις οχτώ Προφητών, εκ των οποίων σώζεται πλήρης η παράσταση του Ησαϊου. Μαρτυριούνται οι εικόνες της Βαπτίσεως, Μεταμορφώσεως, των Παθών και της Πεντηκοστής επί των καμαρών και των σταυροθολίων των υπερώων.

 

Γλυπτική Διακόσμηση του Ναού

Εξαιρετική είναι η εσωτερική διακόσμηση της Αγίας Σοφίας.Η επιφάνεια των τοίχων του κυρίως ναού, του εσωνάρθηκα και των πεσσών κοσμείται με ορθομάρμαρα (πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες με διάφορους συνδυασμούς χρωμάτων και τόνων.

Οι κορμοί των κιόνων είναι πράσινοι, πορφύροι, και λευκοί ενώ οι βάσεις τους λευκές και απλές. Τα κιονόκρανα της Αγίας Σοφίας είναι κυβοειδή ενώ στις τέσσερις γωνίες καταλήγουν σε μικρούς Ιωνικούς έλικες.Τη βάση αυτών περιβάλλει μία στεφάνη που έχει όμοια τεχνική ελικοειδής ενώ κοσμούνται με τα μονογράμματα του βασιλιά Ιουστινιανού και Αυγούστης Θεοδώρας.

Τα κιονόκρανα των λευκών κιόνων του υπερώου, προς το εσωτερικό, έχουν το σχήμα Ιωνικών ελίκων.Τα λοιπά αρχιτεκτονικά μέλη του ναού  μέτωπα και φατνώματα τόξων, ζώνες και θωράκια, έχουν την ίδια πλούσια γλυπτική διακόσμηση.Τα μέτωπα των τόξων των μεγάλων κιονοστοιχίων του ναού καταλαμβάνει λευκό μάρμαρο με ελικοειδή κόσμημα.

 

Είσοδοι-Φωτισμός

Η είσοδος στο ναό γίνεται μέσα από τις πύλες του νάρθηκα. Οι πύλες είναι ορθογώνιες και πλαισιώνονται με γλυπτά υπερθυρώματα. Διάφορα μονογράμματα και χρονολογίες συμπληρώνουν τη διακόσμηση των θυρών. 

 

Ο φωτισμός γίνεται με τα εκατό παράθυρα από τα οποία ανοίγουν τα σαράντα μερικά στη στεφανή του τρούλου ενώ τα υπόλοιπα στα ημιθόλια.

 

Τα παράθυρα της Αγίας Σοφίας διακρίνονται σε :

α) Σύνθετα μεγάλα τοξωτά παράθυρα χωρισμένα με δύο κιονίσκους.
β) Μικρότερα εκ του κάτω μέρους από τα προηγούμενα παράθυρα και
γ) σε στενότερα απλά.

 

Η ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

 

Η Αγία Σοφία έχει ανεγερθεί σε μια γεωγραφική θέση φημισμένη για τη γεωφυσική ,πολιτική και θρησκευτική της αστάθεια . Η Αγία Σοφία είναι ένα τεχνικό επίτευγμα του Ανθέμιου και του Ισίδωρου ,οι οποίοι κατέστησαν το ναό ισχυρό απέναντι στις σεισμικές δονήσεις ,ή στάθηκαν απλώς τυχεροί. Για την απάντηση επιστρατεύεται τώρα η επιστήμη . Η έρευνα για τα υλικά με τα οποία χτίστηκε η Αγία Σοφία διήρκεσε δεκαέξι χρόνια .Στο τέλος βρέθηκε η λύση . Όλα τα σημεία του κτηρίου που συγκεντρώνουν ικανά φορτία, έχουν σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να υπόκεινται σε θλιπτικές τάσεις. 

 

Άλλωστε η Κωνσταντινούπολη είναι μία πόλη η οποία συνεχώς κινείται . Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν πλέον ότι οι βυζαντινοί αρχιτέκτονες πρέπει να επικεντρώθηκαν με πολύ μεγάλη προσοχή στα απλά γεωμετρικά μεγέθη και στο κλασικό πρότυπο του υπάρχοντος Πανθέου στη Ρώμη, για το οποίο ο Ρόμπερτ Μαρκ είχε κάνει ένα μοντέλο στον υπολογιστή, προτού ασχοληθεί με την Αγία Σοφία. Ως εκείνη τη στιγμή λοιπόν οι περισσότεροι ερευνητές πίστευαν ότι τα 40 παράθυρα στην Αγία Σοφία είχαν τοποθετηθεί μόνο για την οπτική εικόνα. Η δική του έρευνα όμως έδειξε ότι προστέθηκαν εκεί για λόγους στατικούς. Γιατί έτσι αποφεύγονται οι ρωγμές. 

 

Κατά τον Μαρκ, ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος γνώριζαν ότι η περιοχή γύρω από τον τρούλο ούτως ή άλλως θα «ήθελε», θα είχε την τάση, να ρηγματωθεί κατά μήκος του άξονα των παραθύρων. Γι' αυτό και χρησιμοποίησαν τα παράθυρα ως τεχνητές ρωγμές.

 

ΤΟ «ΜΥΣΤΗΡΙΟ» ΤΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ

 

Αλλά το εκπληκτικό με την Αγία Σοφία, όπως φαντάζει μεγαλοπρεπέστατη, είναι το πως παραμένει σταθερή στην θέση της επί τόσους αιώνες παρά τους τόσους μεγάλους σεισμούς που δοκίμασαν την αντοχή της. Κατά καιρούς πολλοί Τούρκοι αλλά και Ευρωπαίοι μελετητές προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτό το αρχιτεκτονικό θαύμα. Είναι γεγονός πως σε διεθνές επίπεδο αλλά και για τους ίδιους τους Τούρκους και σύμφωνα με τα πορίσματα αυτών των ερευνών όπως αναφέρονται από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού, για το κτίσιμο και για τα θεμέλια της Αγίας Σοφίας εφαρμόστηκαν τεχνικές πρωτόγνωρες και «μυστήριες» για τα τότε, αλλά ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα, γεγονός που φανερώνει τη μαγική άξια του κτίσματος.

 

Είναι χαρακτηριστικό πως 1600 χρόνια περίπου μετά το κτίσιμο του ναού, ο μεγάλος σεισμός της 17ης Αυγούστου 1999 που έγινε στην Τουρκία δεν πείραξε καθόλου τα θεμέλια της Αγίας Σόφιας, ενώ έκανε μεγάλες ζημιές στα έργα ανακαίνισης που είχαν γίνει τα τελευταία 14 χρόνια, με αποτέλεσμα να γκρεμιστούν όλοι οι αναπαλαιωμένοι σοβάδες και να έχει δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα στις εργασίες ανακαίνισης του ιστορικού κτίσματος. 

 

Το γεγονός αυτό απέδειξε και την κακή δουλειά που είχε γίνει από αυτούς που είχαν αναλάβει τις εργασίες αναπαλαίωσης του μνημείου, εργασίες που είχαν αρχίσει ουσιαστικά από το 1980 και τα τελευταία χρόνια είχαν προστεθεί νέοι σοβάδες σε πολλά τμήματα του βυζαντινού ναού. Έτσι παρουσιάστηκε το ιδιαίτερο φαινόμενο να πληγούν από τον μεγάλο σεισμό τα έργα αναπαλαίωσης, ενώ οι ιστορικές βάσεις να μείνουν ανέπαφες. Οι μελετητές έδωσαν μεγάλη σημασία στη μελέτη των παλαιών θεμελίων, γιατί όπως τονίστηκε θα βγούνε πολλά χρήσιμα συμπεράσματα από την αντοχή που επέδειξε το θαυμάσιο αυτό μνημείο στον τελευταίο σεισμό.

 

Αλλά η Αγία Σόφια, όπως φαίνεται και από το ιστορικό που παρέθεσαν οι ίδιοι οι Τούρκοι, έχει αντέξει και σε παλαιοτέρους σεισμούς χωρίς να υποστεί σοβαρές ζημιές. Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 553 μ.Χ. γίνεται μεγάλος σεισμός στην Κωνσταντινούπολη. Η Αγία Σοφία εκτός από μικροζημιές δεν έχει σοβαρές βλάβες. Μεγάλο σεισμός γίνεται στις 14 Δεκεμβρίου 557. Ο ιστορικός ναός παθαίνει μικρές ζημιές. Ιανουάριος 869. Από τον μεγάλο σεισμό πέφτει ο ένας μικρός τρούλος. Οκτώβριος 1344. 
Γίνεται μεγάλος σεισμός και παθαίνει ζημιές η ανατολική πτέρυγα. 10 Ιουλίου 1894. Η Αγία Σόφια είναι πια μουσουλμανικό τέμενος. Γίνεται μεγάλος σεισμός και πέφτουν μεγάλα κομμάτια από το μωσαϊκό και κομμάτια τοίχου. Για μικρό χρονικό διάστημα το τέμενος κλείνει για να επιδιορθωθεί. 1931. Αρχίζουν οι εργασίες επανεμφάνισης των ψηφιδωτών εικόνων, ενώ στις 1 Φεβρουαρίου 1935, ο ιστορικός ναός ανακηρύσσεται από τον Κεμάλ Ατατούρκ, μουσείο.

 

Τους τελευταίους μήνες έχει αρχίσει να ξετυλίγεται ένα νέο μυστήριο σχετικά με τις υπόγειες διόδους της Αγίας Σοφίας για τις οποίες μερικοί Τούρκοι αρχαιολόγοι και ερευνητές υποστηρίζουν ότι φτάνουν μέχρι... τα Πριγκηπόνησα και ότι είναι άλλο ένα από τα θαύματα της Αγίας Σοφίας που είχε κατασκευαστεί από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες για περιπτώσεις εκτάκτων καταστροφών, σαν διάδρομος διάσωσης των ιερών κειμηλίων, αλλά και των πιστών του μεγάλου αυτού ναού. Όλη αυτή η καινούργια ιστορία έχει προκαλέσει μια αναζωπύρωση παλιών θρύλων σχετικά με την Αγία Σοφία και την αποκατάστασή της στον παλιό της ρόλο σαν σύμβολο του ελληνορθόδοξου κόσμου.

 

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ  ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

 

Πρώτες ύλες από τη Ρόδο και ειδική τεχνική από την Ανατολή συνδυάστηκαν για να δημιουργηθούν οι οπτόπλινθοι στον σημερινό, δεύτερο, τρούλο της Αγίας Σοφίας, καθώς ο πρώτος κατέρρευσε από σεισμό. Για να αποδειχθεί ο θρύλος που ήθελε τα τούβλα του τρούλου να κατασκευάζονται με ειδική παραγγελία, οι ερευνητές συνέκριναν τα δομικά υλικά της Αγίας Σοφίας με σύγχρονα κτίσματα από την Πόλη και τη Ρόδο. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως κατά 95% οι πρώτες ύλες προέρχονται από τη Ρόδο, είναι εμπλουτισμένες σε άργιλο και μπορούν να δώσουν οπτόπλινθους συμπαγείς και με υψηλή αντοχή. Όσο για την τεχνική όπτησης (ψησίματος των τούβλων) έχει τις ρίζες της στην Ανατολή όπου η συγκεκριμένη τεχνογνωσία ήταν ιδιαιτέρως αναπτυγμένη.

 

Δεύτερο αντισεισμικό μυστικό της Αγίας Σοφίας ήταν τα κονιάματα από ημι-αποκρυσταλλοποιημένο υλικό που έχει την ιδιότητα να απορροφά την ενέργεια του σεισμού, εξηγεί η κ. Μοροπούλου. Τα κονιάματα αυτά μάλιστα, αφού αναλύθηκαν, ξαναγεννήθηκαν βελτιωμένα στα εργαστήρια. Το αποτέλεσμα ήταν να αντιδράσουν πολύ ικανοποιητικά στον σεισμό του 1999 (είχαν τοποθετηθεί στο μνημείο λίγους μόλις μήνες προ του μεγάλου σεισμού στην Τουρκία) ενώ εκτιμάται πως η σύνθεση και η ιδιοσυστασία του υλικού μπορούσε να αντέξει 7 ρίχτερ.

 

Εκτός από τα αντισεισμικά μυστικά, η έρευνα έχει εντοπίσει χαμένα ψηφιδωτά στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. Ήδη μέσω διασκόπησης εντοπίστηκε και αποκαλύφθηκε το πρόσωπο ενός χερουβείμ στην αριστερή πλευρά του Ιερού, ενώ αναζητάται ακόμη ένα πρόσωπο χερουβείμ στην απέναντι πλευρά, νοτιοανατολικά του Ιερού.

 

Όταν κανείς εισέρχεται στο ναό μένει έκθαμβος από τη μεγαλοπρέπεια και ατενίζει τον ύψους 55 μέτρων τεράστιο θόλο, πλάτους 31 μέτρων, πού στηρίζεται σε τέσσερις μεγάλες αψίδες, οι οποίες πάλι βαστάζονται από τέσσερις ογκώδεις κίονες. Η Αγία Σοφία είναι ο τύπος της θολωτής βασιλικής, γνωστός στην Μικρά Ασία από τον 5ο αιώνα. Η διακόσμηση πού κάλυπτε το εσωτερικό του ναού ήταν ίσης σπουδαιότητας με την αρχιτεκτονική του. Υψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό διάστικτο μάρμαρο, στεφανωμένοι με μαρμάρινα κιονόκρανα ήταν διακοσμημένοι με γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. 

 

Οι τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους ζωγράφους, και από ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο. Η Αγία Τράπεζα ήταν κατασκευασμένη από καθαρό χρυσό και έλαμπε διακοσμημένη με σπάνια κοσμήματα και σμάλτο, ενώ το Ιερό ήταν στολισμένο με μεταξωτά και χρυσά κεντήματα. Ο τεράστιος πολυέλαιος με τα χιλιάδες κεριά φώτιζε το ναό, ο οποίος φωτιζόταν και στο εξωτερικό του κατά τη διάρκεια της νύκτας και έκανε την εκκλησία να λάμπει με πύρινη λαμπρότητα και να αναγγέλλει στους ναυτικούς από μακριά τη δόξα της αυτοκρατορίας και το τέλος του ταξιδιού τους.

 

Όπως αποκαλύφθηκε από την επιστημονική έρευνα, το υλικό υποδομής που χρησιμοποιήθηκε στον θόλο της Αγίας Σοφίας είναι κατά 97% παρόμοιο με εκείνο που χρησιμοποιήθηκε στα ιστορικά κτίρια της Ρόδου και περιέχει ένα συστατικό που αντέχει στη φωτιά και εξελίχθηκε στην Ανατολή.

 

Αυτό το οικοδομικό υλικό, ένα είδος πυρίμαχου τούβλου, είναι όμως δώδεκα φορές πιο ελαφρύ από το κανονικό τούβλο και αντέχει στην ένταση που προκαλεί ο σεισμός. Αποκαλύφθηκε επίσης ότι η λάσπη που χρησιμοποιήθηκε αποτελείτο από ημιαποκρυσταλλοποιημένο υλικό το οποίο έχει την ιδιότητα να απορροφά την ενέργεια του σεισμού.

 

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

 

Τι είναι αυτό που κάνει τον τρούλο να αντιστέκεται στις ισχυρές σεισμικές δονήσεις της περιοχής; Νέα στοιχεία για τις πρωτοποριακές μεθόδους του Ανθεμίου και του Ισιδώρου φέρνει στο φως έρευνα η οποία διεξάγεται στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

 

Σείεται αλλά δεν καταρρέει. Και αν γίνει ένας σεισμός της τάξεως των 7,5 ρίχτερ η Αγία Σοφία ίσως να είναι το μοναδικό κτίριο το οποίο θα μείνει όρθιο στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για τεχνικό επίτευγμα του Ανθεμίου και του Ισιδώρου, οι οποίοι κατέστησαν τον ναό ισχυρό απέναντι στις σεισμικές δονήσεις, ή οι δύο αρχιτέκτονες στάθηκαν απλώς τυχεροί; 

 

Για την απάντηση επιστρατεύεται τώρα η σύγχρονη τεχνολογία. Αλλωστε η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη η οποία διαρκώς κινείται. Βρίσκεται πλησίον του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας και το 1999 ο σεισμός των 7,4 ρίχτερ με επίκεντρο το Ισμίτ (100 χιλιόμετρα δυτικά της Πόλης) σκότωσε 18.000 ανθρώπους, ενώ περισσότερα από 15.000 κτίρια ισοπεδώθηκαν. Και αν ένας τέτοιος σεισμός χτυπήσει την Κωνσταντινούπολη - και αυτό είναι πιθανό - οι καταστροφές θα είναι προφανώς διπλάσιες. Η Αγία Σοφία στάθηκε όρθια, αν και με επί μέρους βλάβες ασφαλώς, μετά το πέρασμα τουλάχιστον 12 μεγάλων σεισμών. Θα είναι το ίδιο «τυχερή» και στο μέλλον, αν η Κωνσταντινούπολη χτυπηθεί από τον επόμενο μεγάλο σεισμό; 

 

Η Αγία Σοφία έχει ανεγερθεί σε μια γεωγραφική θέση φημισμένη για τη γεωφυσική, πολιτική και θρησκευτική της αστάθεια. Κατά τα τελευταία 40 χρόνια μάλιστα η Κωνσταντινούπολη έχει αποκτήσει πληθυσμό 10 εκατομμυρίων ανθρώπων (από 2 εκατομμύρια), οι περισσότεροι εκ των οποίων ζουν σε μάλλον πρόχειρα κατασκευασμένες πολυκατοικίες, χωρίς ιδιαίτερη αντισεισμική πρόβλεψη. Αντίθετα, η Αγία Σοφία παραμένει ένα από τα σημαντικότερα κτίρια της πόλης, ύψους 55 μέτρων, κατασκευασμένο μόνον από τούβλα και κονίαμα. 
Είναι λογικό επομένως να αναζητούν οι ιστορικοί, εδώ και δεκαετίες, τους λόγους για τους οποίους αυτό το κτίριο άντεξε στις σεισμικές καταπονήσεις και αν τελικά οι αρχιτέκτονές του είχαν προβλέψει το μεγάλο θέμα των σεισμών. Ήδη νέα στοιχεία έχουν προκύψει από την έρευνα η οποία διεξάγεται στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον με μοντέλα προσομοίωσης σε υπολογιστές και με χημικές αναλύσεις. 
Επικεφαλής της ομάδας είναι ένας Τούρκος καθηγητής Σεισμομηχανικής, ο κ. Αχμέτ Τσακμάν, με συνεργάτη τον μηχανικό κ. Ρόμπερτ Μαρκ. Τα αποτελέσματά τους είναι εντυπωσιακά. Και λένε σαφώς ότι, αν η Κωνσταντινούπολη χτυπηθεί από σεισμό 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, η Αγία Σοφία μπορεί να σεισθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, όμως θα μείνει όρθια ανάμεσα σε ερείπια. Γιατί όπως φάνηκε στον υπολογιστή η στατική επάρκεια του ναού προέρχεται από τον κτιριακό του πυρήνα και την αρχική κατασκευή του.

 

ΣΤΕΜΑ ΑΨΙΔΩΝ

 

Σήμερα η Αγία Σοφία έχει καταλήξει ένα συνονθύλευμα από τρούλους, αντερείσματα, μιναρέδες και τείχους αντιστήριξης, που έχουν προστεθεί σε διάφορες εποχές εν ονόματι της θρησκείας ή για λόγους αποκατάστασης. Και παρ' ότι όλα τα οικοδομήματα με τρούλους που χτίζονταν την εποχή εκείνη ήταν κατασκευές με θόλους επάνω σε κυλίνδρους, αντιθέτως η Αγία Σοφία είναι χτισμένη επάνω σε ένα στέμμα από αψίδες. 

 

Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν πλέον ότι οι βυζαντινοί αρχιτέκτονες πρέπει να επικεντρώθηκαν με πολύ μεγάλη προσοχή στα απλά γεωμετρικά μεγέθη και στο κλασικό πρότυπο του υπάρχοντος Πανθέου στη Ρώμη, για το οποίο ο Ρόμπερτ Μαρκ είχε κάνει ένα μοντέλο στον υπολογιστή, προτού ασχοληθεί με την Αγία Σοφία. Ως εκείνη τη στιγμή λοιπόν οι περισσότεροι ερευνητές πίστευαν ότι τα 40 παράθυρα στην Αγία Σοφία είχαν τοποθετηθεί μόνο για την οπτική εικόνα. 

 

Η δική του έρευνα όμως έδειξε ότι προστέθηκαν εκεί για λόγους στατικούς. Γιατί έτσι αποφεύγονται οι ρωγμές. Κατά τον Μαρκ, ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος γνώριζαν ότι η περιοχή γύρω από τον τρούλο ούτως ή άλλως θα «ήθελε», θα είχε την τάση, να ρηγματωθεί κατά μήκος του άξονα των παραθύρων. Γι' αυτό και χρησιμοποίησαν τα παράθυρα ως τεχνητές ρωγμές. 

 

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΣΙΜΕΝΤΟ

 

Αλλά και τα τούβλα και το κονίαμα θεωρείται ότι έχουν συντελέσει πολύ στη θωράκιση του ναού. Τα τούβλα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κατά πολύ ελαφρύτερα και πιο πορώδη από εκείνα που ήταν σε χρήση εκείνη την εποχή σε άλλες κατασκευές. Ο τούρκος καθηγητής μάλιστα θεωρεί ότι είχαν ψηθεί σε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω από τους 750 βαθμούς Κελσίου) ώστε να επιτευχθεί η σωστή αντίδραση μεταξύ των υλικών. 
Παράλληλα, το κονίαμα βρέθηκε να μοιάζει πολύ με το σημερινό γνωστό τσιμέντο (Πόρτλαντ), γεγονός που εξασφαλίζει υψηλή απορροφητικότητα σε περίπτωση σεισμικών δονήσεων. Η σχέση μάλιστα κονιάματος και τούβλου συνετέλεσε στην επιπλέον ενίσχυσή του. Γιατί οι κτίστες, προκειμένου να δουλέψουν γρηγορότερα, έβαζαν μεγαλύτερη ποσότητα κονιάματος στους αρμούς ανάμεσα στα τούβλα. «Το αποτέλεσμα είναι να συμπεριφέρονται οι αρμοί σαν ενισχυμένο τσιμέντο», όπως λέει ο κ. Τσακμάν. 

 

 

Πριν από την Αγία Σοφία οι αρχιτέκτονες έχτιζαν απλώς πολύ ισχυρά κτίρια προκειμένου να επιζήσουν από τους σεισμούς. Ο καθηγητής Αχμέτ Τσακμάν διατυπώνει την τολμηρή ιδέα ότι μπορεί ο Ανθέμιος να είχε κατασκευάσει μια μηχανή προσομοίωσης σεισμών, με αποτέλεσμα να αντιληφθεί ότι οι πιέσεις σε ένα δυναμικό σύστημα είναι ανάλογες με τη μάζα. Αρα το σχέδιό τους να χρησιμοποιήσουν ελαφρύτερα τούβλα και εύκαμπτο κονίαμα αντί για πέτρα ήταν απολύτως λογικό. 

 

Η τελική απάντηση όμως για τη συμπεριφορά της Αγίας Σοφίας απέναντι σε έναν μεγάλο σεισμό ήρθε μετά την τοποθέτηση στο κτίριο, από τούρκους και αμερικανούς ερευνητές, πολλών μικρών αισθητήρων δόνησης από τα στοιχεία των οποίων κατασκευάστηκε το τρισδιάστατο μοντέλο στον υπολογιστή. Σε σεισμό λοιπόν 7,5 ρίχτερ η Αγία Σοφία θα κινηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό προς τα εμπρός και πίσω, οι κορυφές των αψίδων θα πάρουν τα μεγαλύτερα φορτία, αλλά ο τρούλος θα παραμείνει στη θέση του και η εκκλησία όρθια.

 

Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

 

Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας είναι από τα µεγαλύτερα και ωραιότερα βυζαντινά δηµιουργήµατα. Το οικοδόµηµα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθµό της βασιλικής µε τρούλο και ήταν από το 360 µέχρι το 1453 ο ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Υπήρξε το σύµβολο της πόλης τόσο κατά τη Βυζαντινή όσο και κατά την Οθωµανική Περίοδο. Εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό της, η Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσµό της, που σε µεγάλο βαθµό καταστράφηκε στην πορεία του χρόνου

 

Η διακόσµηση της Αγίας Σοφίας αποτελείται από έργα που προστέθηκαν σε διαδοχικές φάσεις στη διάρκεια 1.000 χρόνων. Η Αγία Σοφία της εποχής του Ιουστινιανού ήταν διακοσµηµένη κυρίως µε σταυρούς, καθώς και µε φυτικά και γεωµετρικά θέµατα.

 

Οι πρώτες εικονιστικές παραστάσεις έχουν βρεθεί σε δύο δωµάτια που επικοινωνούσαν µε τα νοτιοδυτικά υπερώα, τα οποία ήταν κοµµάτι του πατριαρχικού µεγάρου. Μετά το τέλος της Εικονοµαχίας, το 843, σηµειώθηκε µια εκτεταµένη εικονογράφηση της µεγάλης εκκλησίας µε ψηφιδωτά, που αποτελούν µέρος ενός καλά οργανωµένου προγράµµατος. Οι δύο µεγάλοι πλάγιοι τοίχοι της εκκλησίας, στη βόρεια και τη νότια πλευρά, διακοσµήθηκαν µε ολόσωµες µορφές αγίων, προφητών και αρχαγγέλων.

 

Ο τρούλος διακοσµήθηκε µε µια παράσταση του Χριστού Παντοκράτορα, η οποία δεν σώζεται πια, ενώ η αψίδα του ιερού µε παράσταση της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας. Το έργο αυτό αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα δείγµατα της τέχνης της εποχής και δείχνει ότι οι Βυζαντινοί καλλιτέχνες γνώριζαν καλά την τέχνη της αρχαιότητας και προσπαθούσαν να χρησιµοποιήσουν κάποια στοιχεία της. Έπειτα από αυτή τη φάση, προστέθηκαν και άλλα ψηφιδωτά κατά διαστήµατα, κυρίως µε µεµονωµένες πρωτοβουλίες συγκεκριµένων αυτοκρατόρων. 

Στις αρχές του 10ου αιώνα χρονολογείται η διακόσµηση πάνω από την είσοδο στον κυρίως ναό, όπου εικονίζεται ένας αυτοκράτορας να γονατίζει µπροστά στον Χριστό. Ο αυτοκράτορας ταυτίζεται µε τον Λέοντα ΣΤ΄ (886-912). Πάνω από την είσοδο προς το νάρθηκα υπάρχει παράσταση µε την Παναγία Βρεφοκρατούσα ανάµεσα στους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο και Ιουστινιανό. Αυτή πρέπει να προστέθηκε γύρω στο 1000, µε σκοπό να δοξαστούν οι δύο µεγάλοι αυτοκράτορες του παρελθόντος. Το νότιο υπερώο (δηλαδή το νότιο «εσωτερικό µπαλκόνι») κοσµείται µε πορτρέτα αυτοκρατόρων.

 

Στο πρώτο εικονίζονται ο Κωνσταντίνος Θ΄ Μονοµάχος, ο οποίος βασίλεψε µεταξύ του 1042 και του 1055, και η σύζυγός του Ζωή µαζί µε τον Χριστό. Το δεύτερο πορτρέτο είναι εκείνο του Ιωάννη Β΄ Κοµνηνού, που βασίλεψε από το 1118 έως το 1143, µε την αυτοκράτειρα Ειρήνη και τη Θεοτόκο. Αµέσως µετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο το 1261, ο αυτοκράτορας πρόσθεσε ένα µεγάλο ψηφιδωτό που εικονίζει τη Δέηση (τον Χριστό ανάµεσα στην Παναγία και στον Ιωάννη τον Πρόδροµο) στο νότιο υπερώο.

 

Μετά τις επισκευές του τρούλου, το 1346, προστέθηκε ένας ακόµη ψηφιδωτός πίνακας στα ανατολικά, µε τη µορφή του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου να πλαισιώνει την Παναγία και τον Ιωάννη τον Πρόδροµο. Συνεπώς, τα µωσαϊκά της Αγίας Σοφίας προστέθηκαν στη διάρκεια εννέα αιώνων. Αποτελούσαν µια ζωντανή µαρτυρία της ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την ανέγερσή της τον 6ο αιώνα από τον Ιουστινιανό µέχρι τη δυναστεία των Παλαιολόγων, λίγο πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.

 

Ο ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

 

Το µεγαλείο της Αγίας Σοφίας εξυπηρετούσε απόλυτα τις ιδεολογικές ανάγκες και των Οθωµανών, όταν έγιναν κύριοι της Κωνσταντινούπολης το 1453. Με εντολή του ίδιου του σουλτάνου Μωάµεθ Β΄ του Πορθητή, η Μεγάλη Εκκλησία µετατράπηκε σε τζαµί, για να συµβολίσει τον οθωµανικό θρίαµβο επί της ένδοξης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

 

Η µετατροπή του ναού σε τζαμί περιλάµβανε αρκετές ριζικές αλλαγές, ώστε το κτίριο να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της Iσλαµικής λατρείας -η πιο εµφανής είναι η προσθήκη τεσσάρων µιναρέδων εξωτερικά, στις γωνίες.Τα ψηφιδωτά καλύφθηκαν µε κίτρινο κονίαµα, γιατί η αναπαράσταση προσώπων ήταν αντίθετη µε τους κανόνες της Ισλαµικής τέχνης. Τέσσερις µεγάλες ασπίδες µε αποσπάσµατα από το Κοράνι, το ιερό βιβλίο του Ισλάµ, κρεµάστηκαν στους πεσσούς, ενώ η αψίδα του ιερού διαµορφώθηκε ώστε να είναι στραµµένη προς τη Μέκκα, την ιερή πόλη των Μουσουλµάνων. Ακόµη, προστέθηκε και το µιµπάρ, ο Μουσουλµανικός άµβωνας.

 

Με αυτή τη µορφή περίπου έχει επιβιώσει το µνηµείο, το οποίο από το 1935 δεν λειτουργεί πια ως τζαµί, αλλά ως µουσείο.

 

Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ

 

Η Αγία Σοφία είναι ορθογώνιο οικοδόμημα 78,16 μέτρων μήκους και 71,82 πλάτους. Ο τρούλος, σε ύψος 54 μέτρων, στηρίζεται πάνω σε τέσσερις πεσσούς (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι) που σχηματίζουν τετράγωνο και συνδέονται μεταξύ τους με τόξα. Η διάμετρός του είναι 31 μέτρα και έχει στη βάση του 40 παράθυρα. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του.

Ο ναός άρχισε να χτίζεται στις 23 Φεβρουαρίου 532 και τελείωσε στις 27 Δεκεμβρίου 537 (5 χρόνια, 10 μήνες και 4 ημέρες), οπότε και έγιναν τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας.

Για το χτίσιμο εργάστηκαν 10.000 εργάτες και τεχνίτες.
Το συνολικά κόστος για το χτίσιμο, έφτασε τα 360 εκατομμύρια χρυσές δραχμές.

Ο Ιουστινιανός, για να γιορτάσει όλος ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης τα εγκαίνια του ναού της Αγίας Σοφίας, διέταξε και σφάξανε χίλια βοοειδή, δέκα χιλιάδες αρνιά, εξακόσιες αίγες, χίλια χοιρίδια και είκοσι χιλιάδες όρνιθες και όλα αυτά, παρασκευάστηκαν και μοιράστηκαν στον κόσμο που πανηγύριζε.

Η κάτοψη του κτιρίου αποτελείται από ένα τεράστιο ορθογώνιο 71χ77 μέτρα ,χώρο που ορίζεται από 4 πεσσούς οι οποίοι στηρίζουν το μεγάλο τρούλο. Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκας και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες ,η μεσαία πύλη λέγεται Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Οι τρεις μεσαίες λέγονται βασιλικές.

Και οι δύο νάρθηκες έχουν το ίδιο πλάτος με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας .Το μήκος του ναού από την Βασιλική πύλη μέχρι την κορυφή της αψίδας ή του ιερού είναι 80 μέτρα , το πλάτος 69,5 μέτρα και το μήκος από το πάτωμα έως την κορυφή του τρούλου 55 μέτρα .Η διάμετρος του τρούλου είναι 33 μέτρα και το ύψος 13,8 μέτρα.

 

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΣΤΟ ΒΑΤΙΚΑΝΟ 

 

Η Βασιλική του Αγίου Πέτρου (ιταλ. Basilica di San Pietro in Vaticano) βρίσκεται στο Βοτικανό και είναι χτισμένη πάνω από το σημείο ταφής του Αποστόλου Πέτρου. Μπορεί να χωρέσει 60.000 άτομα ενώ με την συνολική έκταση ολόκληρου του αρχιτεκτονικού συγκροτήματος αποτελεί και μία από τις μεγαλύτερες εκκλησίες του κόσμου.

Η εσωτερική επιφάνεια της 211,5 μακριάς και 132,5 ψηλής βασιλικής καταλαμβάνει μία συνολική έκταση 15.160 m². Το εγκάρσιο κλίτος κατέχει ένα πλάτος 138 μέτρων. Ο χρόνος ανέγερσης ξεπέρασε τα 120 χρόνια.

Η ΟΘΟΜΑΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

ΤΟ ΜΠΛΕ ΤΖΑΜΙ

Το περίφημο Σουλτάν Αχμέτ-Τζαμί, ή Μπλέ Τζαμί, με το οποίο ο Σουλτάνος Αχμέτ Α' θέλησε να ανταγωνιστεί την Αγία σοφία. Η κατασκευή του κράτησε 8 χρόνια (1609-1617) και είναι το μόνο τέμενος του ισλαμικού κόσμου με 6 μινάρέδες, 260 παράθυρα και 200 χρυσούς πίνακες. Ήταν το έργο ζωής του Αχμέτ, ο οποίος, επί μια οχταετία δεν έπαψε να το επισκέπτεται καθημερινά για να παρακολουθεί την πρόοδο των εργασιών.

 

Το Μπλε Τζαμί ή Τζαμί του Σουλτάνου Αχμέτ, ή Αχμέτ Τζαμί, ήΑχμιντιέ Τζαμί (Sultanahmet Camii) είναι το ωραιότερο και μεγαλύτερο τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, ξακουστό και για την αρμονία του. Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της Ισλαμικής αρχιτεκτονικής παγκοσμίως και αρχιτέκτονάς του υπήρξε ο Σεντεφχάρ Μεχμέτ Αγάς (Sedefhar Mehmet Ağa) μαθητής του Μιμάρ Σινάν.

Ιστορία

Το τζαμί χτίστηκε μεταξύ 1609 και 1616 με διαταγή του σουλτάνου Αχμέτ Α' -από τον οποίο πήρε και το όνομά του- όταν αυτός ήταν σε ηλικία 20 ετών. Βρίσκεται στο παλαιότερο τμήμα της Κωνσταντινούπολης, κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου (Ατ Μεϊντάνι), και απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία.

Είναι επίσης πολύ κοντά στο Τοπκαπί, τόπο διαμονής των Σουλτάνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1853, που είναι στη συνέχεια της Αγίας Σοφιάς, ανατολικά, επί της ευρωπαϊκής ακτής του Βόσπορου. Για κάποιον που βλέπει την παραλία από τη θάλασσα, οι θόλοι και οι μιναρέδες του Μπλε τζαμιού δίπλα στην Αγιά Σοφιά κυριαρχούν στη θέα της Κωνσταντινούπολης.

 

 

 Το τζαμί αυτό χτίστηκε στο κέντρο της νοτιοδυτικής πλευράς του ιπποδρόμου επίτηδες απέναντι από την Αγία Σοφία, έτσι ώστε να δεσπόζει κατά την προσέγγιση των πλοίων. Η κατασκευή αυτού του οικοδομήματος είχε τόσο ενθουσιάσει τον νεαρό Σουλτάνο που λέγεται ότι και ο ίδιος εργάσθηκε για την ανέγερσή του. Δυστυχώς όμως για τον ίδιο τον Σουλτάνο δεν πρόλαβε να χαρεί πολύ το περίλαμπρο αυτό οικοδόμημα λόγω του θανάτου του ένα μόλις χρόνο μετά το άνοιγμα των θυρών του. Μάλιστα, έχει ταφεί μέσα στο τζαμί. Σήμερα, και τα δυο κτίρια συναποτελούν ένα μοναδικό ιστορικό και αρχιτεκτονικό σύνολο.

Το τζαμί έγινε γνωστό στη Δύση σαν "Μπλε Τζαμί" λόγω της κυριαρχίας του μπλε χρώματος στην εσωτερική του διακόσμηση. Παρόλα αυτά, το μπλε χρώμα δεν ήταν μέρος της αρχικής διακόσμησης του τζαμιού και στις μέρες μας έχει ξεκινήσει η διαδικασία αφαίρεσής του. Σήμερα, το τζαμί δεν δίνει ιδιαίτερα την εντύπωση του "μπλε" στους επισκέπτες.

Ο αρχιτέκτονας του Αχμέτ του Α΄ είχε λάβει εντολή να μη λυπηθεί κανένα έξοδο, προκειμένου να δημιουργήσει τον πιο εντυπωσιακό και όμορφο τόπο λατρείας του Ισλάμ στον κόσμο. Μάλιστα ο Σουλτάνος είχε διατάξει, πριν φύγει για τη Μέκκα, να κατασκευαστεί ο τρούλος από ατόφιο χρυσό. Αυτό φυσικά δεν θα μπορούσε να συμβεί λόγο του βάρους του χρυσού. Ο αρχιτέκτονας τότε κατασκεύασε τον τρούλο με απλά υλικά, ενώ για να σώσει την ζωή του πρόσθεσε και 6 μιναρέδες γύρω από το Τζαμί, δικαιολογούμενος στον Σουλτάνο πως υπήρξε θύμα παρανόησης, (ο αριθμός "έξι" (αλτί) και η λέξη "χρυσός" (αλτίν) προφέρονται σχεδόν το ίδιο στα Τούρκικα)! 

 

Η βασική δομή του τζαμιού είναι περίπου κυβική, 53 επί 51 μέτρα. Όπως συμβαίνει με όλα τα τζαμιά, είναι έτσι προσανατολισμένο ώστε όταν οι πιστοί κάνουν την προσευχή τους να είναι στραμμένοι προς τη Μέκκα. Διακρίνεται σε τρία μέρη: την εξωτερική αυλή, την εσωτερική αυλή (προαύλιο) και το κυρίως οικοδόμημα.

Αρχιτεκτονική

Ο κεντρικός κύβος σκεπάζεται από ένα βαθμιδωτό σύστημα θόλων και ημίθολων, που κορυφώνεται στον κεντρικό θόλο, οι διαστάσεις του οποίου είναι 33 μετρα διάμετρος και 43 μέτρα ύψος στο κεντρικό του σημείο. Το συνολικό αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται από τέλεια οπτική αρμονία και οδηγεί το μάτι στην κορυφή του θόλου. 

 

Το Μπλε Τζαμί είναι το μοναδικό στην Τουρκία που έχει έξι μιναρέδες. Όταν αποκαλύφθηκε ο αριθμός των μιναρέδων, ο Σουλτάνος κατηγορήθηκε για αλαζονεία, καθώς εκείνη την εποχή τον ίδιο αριθμό μιναρέδων είχε και η Κάαμπα στη Μέκκα. Ο Αχμέτ ξεπέρασε το πρόβλημα πληρώνοντας για να χτιστεί ένας έβδομος μιναρές στο τζαμί της Μέκκας.

Στο κατώτερο εσωτερικό μέρος το τζαμί κοσμείται με περισσότερα από 20.000 χειροποίητα κεραμικά πλακάκια, φτιαγμένα στο Ίζνικ (Νίκαια στην αρχαιότητα). Τα ανώτερα επίπεδα είναι βαμμένα. Περισσότερα από διακόσια παράθυρα με περίτεχνα σχέδια από βιτρώ αφήνουν να περάσει φυσικό φως, που στις μέρες μας ενισχύεται από πολυέλαιους. Οι διακοσμήσεις συμπεριλαμβάνουν στίχους από το Κοράνι, πολλοί απ' τους οποίους αποτυπώθηκαν από τον Σαίντ Κασίμ Γκουμπάρι, που θεωρούνταν ο κορυφαίος καλλιγράφος της εποχής. Τα πατώματα καλύπτονται με χαλιά που δωρίζουν οι πιστοί και αντικαθίστανται τακτικά. 

 

Το πιο σημαντικό στοιχείο της εσωτερικής αρχιτεκτονικής είναι το μιχράμπ, δηλαδή η κόγχη προσευχής, φτιαγμένο από λεπτοδουλεμένο μάρμαρο, και με τους πλαϊνούς τοίχους σκεπασμένους από κεραμικά πλακάκια. Στα δεξιά του μιχράμπ βρίσκεται τομινμπέρ, δηλαδή ο άμβωνας, όπου στέκεται ο ιμάμης κατά τη διάρκεια της μεσημεριανής προσευχής της Παρασκευής ή των ιερών ημερών. Το τζαμί έχει σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε, ακόμα κι όταν είναι γεμάτο κόσμο, όλοι να μπορούν να βλέπουν και να ακούν τον Ιμάμη.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 

 

 

 

 

ΠΗΓΕΣ :


(1)

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%A3%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1_%28%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7%29

(2) http://www.megarevma.net/AgiaSophia.htm

 

(3) http://miraclesofagiasofia.blogspot.gr/p/blog-page_9988.html

 

(4) http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=177576

 

(5) http://eistinpolin.wordpress.com/2009/07/26/angel/

(6) http://ptolemaidalive.blogspot.gr/2013/02/blog-post_1256.html

(7)
http://www.apocalypsejohn.com/2012/11/agia-sofia-mystrey.html

(8)

http://skotinoprosopo.blogspot.gr/2012/09/2.html

(9)

http://www.agiasofia.com/greek/greek9.html
(10) http://biblicalpaths.wordpress.com/2009/07/25/hagia-sophia-mosaic-face-of-an-angel-uncovered/

Πηγή